Jeśli istnieje coś takiego jak logika dziejów to rewolucja francuska na pewno nie należy do takiego porządku. Przynajmniej w kontekście w jakim się naucza w szkole. Był sobie jakiś Ancien Régime (który tak na prawdę oznacza "stary porządek" - nie reżim) no i należało go obalić w imię postępu no bo "stary", no i reżim. No i ta bastylia, w której ten zły król więził prawych ludzi. A... i jeszcze król nie zwołał Stanów Generalnych. No i ogólnie absolutyzm i to do tego nie-oświecony (jak w Prusach, Austrii, czy nawet Rosji).
No dobrze, skoro powyższe nie trzyma się kupy - no bo w sumie jakiś król zawsze kogoś tam więzi, i ten absolutyzm nie jest taki zły, jeśli jest poza Francją, może chociaż te Stany (a w zasadzie ich brak) się obronią - bo dlaczego akurat wtedy wybuchła rewolucja? Dlaczego wtedy?, skoro przyczyny wybuchu rewolucji francuskiej były odwieczne (może chociaż te Stany się obronią). Pewnie należałoby przeczytać jakąś książkę na ten temat. Problem w tym, że podejrzewam, że większość takich książek jest napisana w duchu liberalnej demokracji, a więc nic się więcej nie dowiemy poza tym, że Ancien Régime z Bastylią jako jego personifikacją (a w zasadzie monumentalizacją), te Stany Generalne (a właściwie ich brak) i - był bym zapomniał - Wolność, Równość, Braterstwo (a właściwie ich brak).
W sukurs przychodzi nam jednak metoda badawcza jaką jest "eksperyment z wymachiwaniem marynarą". W zasadzie jest to nie tyle eksperyment co obserwacja, bo będziemy obserwować ludzi wymachujących marynarą i krzyczących "słuchajcie to jest fascynujące, gdyż..." i przy tym wymachujących marynarą dla podreślenia wagi swoim słów, tudzież (a może przede wszystkim) zwrócenia na siebie uwagi. Słowo "eksperyment" jako nazwa tej metody badawczej bardziej mi jednak niż słowo "obserwacja" leży.
Skąd ta nazwa? Coryllus w rozmowie z Braunem (https://www.youtube.com/watch?v=yi4OeqO8IJA) okolo 1:40, mówi coś takiego:
"I to jest najfajniejsze, kiedy czytamy entuzjastów, bo oni niczego nie ukrywają. [...]
I to jest wszystko opisane [...] z towarzyszeniem takiego - przeprzaszam za wyrażenie - machania marynarą."
Coryllus tłumaczy tym, jak Braun go zainspirował do przeczytania książeczki o Kallimachu. Od Coryllusa też wiemy, że głównie opiera się na takich książeczkach kupionych na Allegro. Zastanawiałem się czy nie można tego zrobić prościej, no bo taka książeczka to przynajmniej z 5 zeta kosztuje (+transport), a to nie mały wydatek w domowym budżecie, a poza tym pewnie ze 2 dni trzeba czekać na ten transport. Ale od czego mamy wiki? Co prawda wiki molestowała ostatnio, żeby jej dać conajmniej dychę, ale póki co jest za darmo. Zreklasujemy tylko źródło osobowe z "entuzjasta" na "sympatyk", gdyż zakładamy, że wiki jest obiektywna i źródła osobowe haseł są obiektywne. A w dzisiejszych czasach osoba "obiektywna" to po prostu "sympatyk" liberalnej demokracji, a więc wszystko się zgadza.
A więc zaczynamy
https://pl.wikipedia.org/wiki/Rewolucja_francuska
na początku jest mało ciekawy wstęp. A zaraz potem czytamy:
"Francja przed rewolucją należała do grona najpotężniejszych państw na świecie. Była też, z 25 milionami mieszkańców, zdecydowanie najludniejszym krajem w Europie. We Francji kwitł handel i przemysł, na wysokim poziomie stało wytwórstwo towarów luksusowych, sprzedawanych w całej Europie. Przez Francję przepływała również większość towarów kolonialnych, użytkowanych na kontynencie, sprowadzanych z francuskich terytoriów zamorskich w Ameryce, na Karaibach i w Indiach."
Niesamowite. Francja przed rewolucją (1789) była krajem potężnym i bogatym. Już więc widać, że taki kraj należy obalić. Była pośrednikiem w europejskim handlu (przepływała większość towarów kolonialnych), jak ich źródłem - kolonie. Te kolonie są też w Indiach. To jest również dosyć ciekawe, bo o Indie konkurują różne podmioty a w sumie monopolizuje je jedno państwo. Tak na marginesie Arthur Wellesley (1. książę Wellington) zanim pokonał Napoleona pod Waterloo walczył dzielnie w Indiach z lokalnymi państwami (od 1798). Pytanie czy lud Paryża odczuwa to bogactwo. Jeśli nie - to pragnie innej jego dystrubucji, czyli rozkradnięcia. Jeśli tak - to czy bogate państwo się samo obala?
Widać już, że to hasło na wiki zaczyna się trzęsieniem ziemi. Ciekawe czy jak u Hitchcocka napięcie dalej będzie rosło.
"Francja przed rewolucją była monarchią absolutną. Władza królewska nie była ograniczona prawem stanowionym, lecz prawami fundamentalnymi. Państwo utożsamiano z osobą władcy. Król reprezentował samoistną ideę państwa, stojącego ponad wszelkimi interesami społecznymi, jako osoba znajdująca się poza partykularyzmami. W rzeczywistości bardzo wiele zależało od osoby króla i jego umiejętności narzucania własnej woli otaczającym go urzędnikom. Młody król Ludwik XVI, który wstąpił na tron w roku 1774, nie posiadał dostatecznej siły woli, by móc władać z mocą równą Ludwikowi XIV – twórcy francuskiego absolutyzmu."
Zostawmy na razie tę "Monarchię Absolutną". Zastanówmy się nad zdaniem "Władza królewska nie była ograniczona prawem stanowionym, lecz prawami fundamentalnymi. " No to jak "absolutna" jak ograniczona? Zobaczmy co to te "prawa fundamentalne".
https://pl.wikipedia.org/wiki/Prawa_fundamentalne_monarchii_francuskiej
"Podstawą funkcjonowania monarchii we Francji (od sakry Hugona Kapeta w 987 do ustanowienia monarchii konstytucyjnej w czasie rewolucji francuskiej) nie był jeden spisany dokument, ale zasady, które weszły do tradycji. Od ok. 1575 były one określane jako prawa fundamentalne. W czasie sakry król Francji zobowiązywał się do przestrzegania tych praw i utrzymania ich w mocy. Przysięgał przy tym, że w pierwszej kolejności podstawą jego postępowania będzie prawo boskie, a dopiero na drugim miejscu prawa fundamentalne.
Prawa fundamentalne nigdy nie zostały skodyfikowane." itd.
Aha - czyli tak na prawdę władza królewska w Monarchii Absolutnej nie była ograniczona przez prawa fundamentalne a prawo boskie a dopiero w drugiej kolejności przez prawa fundamentalne. Prawa te to zasady, które weszły do tradycji - czyli na moje oko - jest to prawo zwyczajowe. Ważne jest też to, że prawo nie zostało skodyfikowane, więc spisane - a takie jest właśnie prawo zwyczajowe. Choć oczywiście wszelkie spisane umowy też tworzą prawo, są jednak rozproszone.
"Pochodzenie praw fundamentalnych
Początkiem monarchii francuskiej był chrzest Chlodwiga i jego ślub z księżniczką Klotyldą. To od tego momentu wywodzone były prawa fundamentalne, opierające się na następujących podstawach:
wybór Chlodwiga na suwerena przez szlachtę (wojowników) i wspieranie go,
udział kleru w integracji dziedzictwa rzymskiego w państwie Chlodwiga,
zjednoczenie społeczne wokół Chlodwiga.
Prawa fundamentalne miały służyć zachowaniu monarchii w dotychczasowym kształcie i jej utrwaleniu."
Król musiał też być katolikiem.
No i to jest już na prawdę fascynujące. Jeśli złożymy sobie to do kupy, to prawo boskie to zasady religii katolickiej. Więc król w monarchii absolutnej był ograniczony przez zasady wiary katolickiej wspierane przez inne zasady wypracowane na drodze tradycji. Jak mniemam były to zasady świeckie uszczegółowiające, to co głosiła wiara katolicka, albo pokrywające obszary, w których się nie wypowiadała, ale nie bedęce z nią w sprzeczności. Sama wiara katolicka opiera się na tradycji Kościoła. Więc jak mniemam w prawach fundamentalnych chodziło o tradycję świecką. ("Oddajcie cesarzowi, co cesarskie...") Co ciekawe reformacja chciała tradycję Kościoła obalić. A rewolucja francuska jak widać zamachnęła się na raz i na Kościół i na tradycję świecką.
"Władza królewska nie była ograniczona prawem stanowionym, lecz prawami fundamentalnymi. "
Prawo stanowione to oczywiście to ustanawiane przez parlament.
Zaczynamy więc podejrzewać, że cały ten interes z rewolucją franuską jest tylko po to, by
prawo oparte na wierze katolickiej i świeckiej tradycji mające absolutną wartość, zastąpić arbitralnym prawem tworzonym przez parlament.
Może właśnie taki jest sens słowa "absolutna" w Monarchii Absolutnej, że nie chodzi tu o władzę absolutną, która wg lorda Actona korumpuje się absolutnie, a o to że jest oparta na Wartościach Absolutnych - takich jak prawda, dobro piękno.
"Król [...], jako osoba znajdująca się poza partykularyzmami."
No faktycznie - trzeba taką osobę zastąpić partularnym parlamentem tworzącym partykularne ustawy.
Po trzęsieniu ziemi na początku hasła wiki nie zawodzi i napięcie dalej rośnie.
"W rzeczywistości bardzo wiele zależało od osoby króla i jego umiejętności narzucania własnej woli otaczającym go urzędnikom. Młody król Ludwik XVI, który wstąpił na tron w roku 1774, nie posiadał dostatecznej siły woli, by móc władać z mocą równą Ludwikowi XIV – twórcy francuskiego absolutyzmu."
No i to zdanie jest na prawdę kuriozalne, bo jak mamy ten straszny (w naszej wyobraźni) Ancien Regime okazuje się, że uosobienie tegoż "reżimu" jest słabe i państwem w zasadzie rządzą urzędnicy.
Przeskoczmy dla logiki "wywodu" opis stanów we Francji.
"Administracja
Na czele państwa stał król, który od czasów Ludwika XIV cieszył się władzą absolutną. Król podejmował swe decyzje samodzielnie, zasadniczo w każdej dziedzinie – stanowi i wymierza prawo, odmierza i wydaje podatki, dowodzi wojskiem i kieruje dyplomacją. W sprawowaniu władzy wspierał króla rząd, składający się z kanclerza, zajmującego się sprawami sądowymi, generalnego kontrolera finansów oraz czterech sekretarzy stanu, których obarczano odpowiedzialnością za różne dziedziny."
Król stanowi prawo, ale przecież ograniczony jest przez prawa fundamentalne prawo boskie (zasady wiary katolickiej) + zasady świeckie utrwalone w tradycji. Ale nie zniechęcajmy się i brnijmy dalej.
"Teoretycznie władzę nad królem miały Stany Generalne, mogące decydować o wprowadzeniu nowych podatków, jednak po raz ostatni zwołane zostały w 1614 roku, u progu rewolucji stanowiły raczej relikt przeszłości niż realną władzę."
Aha czyli Stany Generalne to relikt przeszłości, a nagle ktoś się upiera, żeby je zwołać ; )
Ciekawe czy król mógł podnieść podatki bez zgody Stanów. Jeśli nie to nie podnosiłby ich od 1614, a więc przez 175 lat. Faktycznie strasznie okrutny władca.
"Większe znaczenie miały parlamenty, wśród nich przede wszystkim paryski. Swą władzę opierały na posiadanym przez nie prawie „rejestracji” i „remonstracji”, polegających odpowiednio na przywileju rozpatrzenia każdego aktu królewskiego i możliwości jego odrzucenia. Parlamenty w rzeczywistości były najwyższymi sądami królestwa, które jednak z racji wywodzenia się ze zgromadzeń wasali królewskich, uzurpowały sobie prawo do reprezentowania całego narodu w miejscu niezwoływanych Stanów Generalnych. Odrzucenia veta parlamentarnego odbywało się na tzw. lit de justice, wystarczyło do tego samo odczytanie aktu w obecności króla."
Czyli Absolutny Monarcha nie może wydawać dowolnie aktów prawnych, bo stary parlament może je odrzucić.
Absolutny Monarcha nie może sobie zmieniać dowolnie prawa wg własnego widzimisię. Jak widzimy ograniczony jest przez prawa fundamentalne jak i stare parlamenty. Piszę "stare parlamenty", bo "w rzeczywistości były najwyższymi sądami królestwa", a więc swoistymi trybynałami konstycyjnymi. Zgoda nie było konstytucji, ale były prawa fundamentalne będące niepisaną konstytucją!
Rewolucja francuska w imię demokracji obaliła "trybunały konstytucyjne".
Te "stare parlamenty" = tybunały, chcę więc oddzielić od "nowego parlamentu", czyli takiego tworzącego prawo.
Jeśli zadaniem starych parlamentów (trybunałów) było blokowanie tworzenia arbitralnego, partykulanego prawa, tak zadaniem nowego parlamentu będzie jego tworzenie.
"Jednak z jednej strony podkopywało to autorytet władcy, a z drugiej spowalniało wszelkie reformy, przede wszystkim próby narzucenia szlachcie podatków, gdyż to właśnie szlachcice wchodzili w skład parlamentów. Ludwik XV zlikwidował parlamenty, a w ich miejsce powołał Rady Wyższe, jednak po objęciu tronu, jego następca przywrócił stary porządek."
To jest już na prawdę przykład Orwellowskiego dwójmyślenia. Z jednej strony dobrze, że władca jest słaby i nie może rządzić absolutnie, z drugiej strony szkoda, że jest nie jest władcą absolutnym, bo mógłby wprowadzić reformy. Faktycznie może król nie podnosił podatków, a na pewno nie mógł ich im narzucić szlachcie. Dowiadujemy się też, że w Monarchii Absolutnej nie rządzi monarcha a szlachta.
Skontanstatujmy to z poprzednim cytatem:
"W rzeczywistości bardzo wiele zależało od osoby króla i jego umiejętności narzucania własnej woli otaczającym go urzędnikom. Młody król Ludwik XVI, który wstąpił na tron w roku 1774, nie posiadał dostatecznej siły woli, by móc władać z mocą równą Ludwikowi XIV – twórcy francuskiego absolutyzmu."
Jakaś szlachta, urzędnicy, te prawa fundametalne... Co więc może robić król? Okazuje się, że
w Monarchii Absolutnej rządzą wszyscy poza Monarchą Absolutnym.
No może trochę upraszczam. Ale obalenie króla jako powód rewolucji? Litości...
"Zadłużenie skarbu
Dwór królewski prowadził życie wystawne i kosztowne. Rzeczywistą władzę często posiadali królewscy faworyci. Przepych życia dworskiego, liczne wojny i niekorzystne układy handlowe doprowadziły do zadłużenia skarbu państwa. Rozrzutność dworu wzrosła, gdy nową królową Francji została księżniczka Maria Antonina Austriaczka. Szczególną niechęć społeczeństwa do królowej wzbudziła tzw. afera naszyjnikowa[potrzebne źródło]. Sam król Ludwik XVI nie był charyzmatycznym władcą i nie cieszył się sympatią ludności."
Sprawdźmy, co to była ta afera naszyjnikowa:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Afera_naszyjnikowa
Hrabina de la Motte dopuściła się oszustwa, twierdząc, że królowa chce kupić naszyjnik. Został on wyceniony na 1,4 mln liwrów (56 mln zł - jeśli moje rachunki są poprawne; po cenie kruszców). Jak się wszystko wydało hrabina uciekła do Anglii. Smród na królowej jednak pozostał. Szokująca też była kwota naszyjnika. Czy aż tak? - porównując ile obecnie wydaje się na dobra luksusowe.
"Poborcy podatkowi często zatrzymywali zebrane sumy dla siebie[potrzebne źródło]. Obciążani wysokimi podatkami przemysłowcy byli zmuszeni do podnoszenia cen towarów. Dodatkowo Francję nawiedziły klęski nieurodzaju. W związku z tym, szczególnie w miastach, panował głód. Budżet wciąż był bardzo obciążony ogromnymi wydatkami poniesionymi w czasie wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych".
Nie wiadomo, czy poborcy podatkowi byli nieuczciwi. Ale zawsze są jacyś poborcy mniej lub bardziej uczciwi. Klęska nieurodzaju jest niezależna od systemu rządów - choć może prowokować lud (fascynujące szczegóły poniżej). Wojna zawsze jest kosztowna, ale jak była po stronie Stanów Zjednoczonych to była przeciwko Anglii.
"Wszystkie te czynniki spowodowały, że w roku 1788 dług państwowy pochłonął aż 41% budżetu, podczas gdy dwór królewski 15%, wojsko i dyplomacja 27%, a inne wydatki 17%"
To 41% to pewnie obsługa długu rocznie. Żeby to porównać z czasami obecnymi.
"Próba reform
Dwór próbował ratować sytuację i ministrami finansów zostawali kolejno zdolni bankierzy-reformatorzy: Anne Robert Turgot i Jacques Necker. Jednak gdy szlachta zauważyła w ich reformatorskich działaniach zagrożenie dla swojej uprzywilejowanej pozycji, otrzymywali dymisje. Kolejnym ministrem finansów został Charles Alexandre de Calonne, który w celu pokrycia deficytu budżetowego dokonał emisji pieniądza. W konsekwencji doszło do znacznego wzrostu inflacji."
Pozostawiam to bez komentarza.
Dodam dla uzupełnienia, że ta szlachta ograniczająca króla mogła być "szlachtą sukni" czyli de facto urzędnikami.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Noblesse_de_robe
"("Szlachta sukni") słowo we Francji Ancien régime'u określające młodą szlachtę wywodzącą się z urzędników mieszczańskiego pochodzenia uszlachconych za swoje zasługi dla państwa. "
I to by było na tyle. Uznaję eksperyment z wymachiwaniem marynarą za udany. Co prawda nie udało się nam ustalić, dlaczego rewolucja wybuchła, ale przynajmniej wiemy, że ta monarchia absolutna nie była wcale jakaś absolutna a król nie był jakimś tyranem, który robił co mu się żywnie podobało
.
Co prawda nie pochyliśmy się nad hasłem
https://pl.wikipedia.org/wiki/Monarchia_absolutna
ale najważniejszy fragment teraz przytaczam:
"W XVIII w. absolutyzm zyskał własną ideologię gdzie władca miał być pierwszym urzędnikiem nowoczesnego, scentralizowanego państwa - taką postać absolutyzmu nazywamy absolutyzmem oświeconym. Absolutyzm oświecony najbardziej wyraźne formy przybrał w Królestwie Prus za panowania Fryderyka Wielkiego i w Austrii pod rządami Józefa II. W absolutyzmie oświeconym panowały, zgodne z ideologią Oświecenia, tendencje do reformy całokształtu życia społecznego i gospodarczego, realizowanego przez rozbudowany aparat biurokratyczny."
No ale co ze Stanami Generalnymi? Może one się obronią? Ale to już materiał na inną historię.
